Tour de France

Peleton podczas jednego z etapów Tour de France

Tour de France (pol. Wyścig dookoła Francji) – znany też jako La Grande Boucle (pol. Wielka Pętla) lub Le Tour (pol. Wyścig) – wieloetapowy, trzytygodniowy szosowy wyścig kolarski, organizowany cyklicznie na terenie Francji – a nierzadko również krajów ościennych – najczęściej w lipcu (czasami na przełomie czerwca i lipca). Należy do cyklu World Tour Międzynarodowej Unii Kolarskiej (UCI).
Tour de France przeprowadzany jest corocznie od 1903 – z wyjątkiem dwóch przerw, mających miejsce w latach 1915-1918 (działania militarne I wojny światowej) i 1940-1946 (działania militarne II wojny światowej). Całkowita długość trasy wyścigu liczy obecnie ponad 3 000 kilometrów, choć w przeszłości bardzo często przekraczała ona 4 000 km, a między 1911 i 1931 – nawet 5 000 km.
Tour de France z Giro d'Italia oraz Vueltą a España jest jednym z trzech najważniejszych wyścigów kolarskich świata. Jego ogromny prestiż wiąże się przede wszystkim z długą historią (najstarszy wśród wszystkich obecnie rozgrywanych wyścigów, z którego swój początek brały pozostałe toury), wielką tradycją (zawsze startowali w nim wszyscy najlepsi kolarze danego okresu), skalą trudności (niezwykle trudne technicznie etapy w Alpach i Pirenejach), a przede wszystkim niesłychaną siłą medialną (np. w 2005 jego przebieg relacjonowało 78 kanałów telewizyjnych w 180 państwach świata). Dlatego występ w nim stanowi marzenie każdego zawodnika uprawiającego tę dyscyplinę sportu, często ważniejszą niż igrzyska olimpijskie, czy mistrzostwa świata (przykład Lance Armstrong). Tour de France to także impreza z największą pulą nagród – w 2007 łączna ich wysokość wynosiła 3 200 000 euro (z czego 450 000 euro dla zwycięzcy).

Historia

Początki Tour de France

Pierwszy wyścig odbył się w 1903 z inicjatywy Henri Desgrange – założyciela gazety L’Auto (protoplasty obecnego dziennika sportowego L'Équipe). Został on stworzony, by konkurować z dwoma innymi: Paris-Brest et retour (sponsorowanego przez Le Petit Journal) oraz Bordeaux-Paris (sponsorowanego przez Le Vélo). Z inicjatywą jego organizacji wystąpił 20 listopada 1902 w paryskiej kawiarni „Café de Madrid” jeden z redaktorów – Géorges Lefèvre. Po raz pierwszy o chęci przeprowadzenia wyścigu oficjalnie napisano 19 stycznia 1903. Promocja Tour de France natychmiast okazała się sukcesem dla gazety. Jej nakład wzrósł z 25 000 w 1902 do 65 000 pod koniec 1903. W 1908 dziennik czytało ćwierć miliona ludzi, zaś w trakcie TdF'1923 L’Auto codziennie kupowało 500 000 czytelników. Rekord padł w 1933, gdy nakład gazety Desgrangego wyniósł 854 000 egzemplarzy.
Historyczny premierowy wyścig rozpoczął się 5 lipca 1903 w Montgeron (przedmieścia Paryża) przed kawiarnią „Reveil Matin”. Składał się z 6 etapów, łączących największe francuskie aglomeracje: Paryż, Lyon, Marsylię, Tuluzę, Bordeaux i Nantes. Zwyciężył faworyt – Francuz Maurice Garin, ze średnią ponad 25 km/h. Nagrodą za historyczne zwycięstwo było 3 000 franków. Drugi Lucien Pothier stracił do Garina prawie 2 godziny i 50 minut.
Wyścig coraz prędzej się rozwijał. W 1905 postanowiono skrócić nieco etapy, wynoszące wcześniej ponad 400 km. Zamiast tego, wyścig został jednak wydłużony do jedenastu etapów, których liczbę sukcesywnie zwiększano również w kolejnych latach. W ostatniej edycji przedwojennej (w 1914), kolarze mieli do pokonania 15 etapów – w sumie 5 414 km. Pierwszy TdF lat międzywojennych był jednocześnie najdłuższym w historii – zwycięzca wyścigu (Firmin Lambot) musiał pokonać aż 5 560 km.

Dyrektorzy wyścigu

1903 – 1939 – Henri Desgrange
1947 – 1961 – Jacques Goddet
1962 – 1987 – Jacques Goddet i Félix Lévitan
1988 – Jacques Goddet i Xavier Louy
1989 – 2005 – Jean-Marie Leblanc
2006 -? – Christian Prudhomme

Doping

We wczesnych latach Tour de France kolarze jako dopingu używali między innymi alkoholu i eteru, aby znieczulić się na ciągły ból w trakcie długiej jazdy. W późniejszych latach doping w TdF przybierał coraz bardziej skomplikowane i trudniejsze do wykrycia formy. Do walki z dopingiem zaangażowało się nie tylko UCI i organizatorzy Touru, ale także lokalne władze, policja i sądy.
Dnia 13 lipca 1967 Brytyjczyk Tom Simpson zmarł w trakcie wspinaczki na Mont Ventoux wskutek zawału serca spowodowanego nadużyciem amfetaminy. Dodatkowo, wpływ na jego śmierć mógł mieć ówczesny zakaz pobierania na trasie więcej niż czterech bidonów, czyli ok. dwóch litrów wody. Słowa, które powiedział przed śmiercią są znane do dziś „wsadźcie mnie na rower”^[1].
Tour de France 1998 był prawdopodobnie najbardziej skandalicznym w historii. Skandal wybuchł 8 lipca 1998, gdy francuska policja aresztowała Willy’ego Voeta, jednego z lekarzy drużyny Festina. Oskarżono go o posiadanie dużej liczby nielegalnych recept na narkotyki, erytropoetynę (EPO), hormon wzrostu, testosteron i amfetaminę^[2].
Jego prawnikiem był Thibault de Montbrial, zaś za jego wspólnika uznano Richarda Virenqua. Ujawnił potem wiele powszechnych praktyk ze świata kolarstwa. które opisał w książce Massacre a la Chaîne^[3]. Po procesie sądowym w 2000, stało się oczywiste, że kierownictwo teamu Festina celowo organizowało doping w swoich szeregach. Jedną z ważniejszych decyzji było zatrudnienie doktora Erica Rijkaerta, który miał nadzorować procesy dopingowe w ekipie. Powszechnie wówczas stwierdzono, że doping jest niestety dość popularny, ale rzadko wykrywalny wśród kolarzy.
Dwa tygodnie po aresztowaniu Willy’ego Voeta, 23 lipca 1998, francuska policja przeprowadziła niezapowiedziane kontrole w pokojach hotelowych i autobusach zespołów i kolarzy. Środki dopingujące znaleziono w samochodach holenderskiej ekipy TVM^[4]. Następne wyścigi były zagrożone. Zaraz po tym jak wiadomość o akcji policji rozeszła się wśród zawodników w trakcie siedemnastego etapu rajdu, zorganizowali oni siedzący protest i odmówili kontynuowania rajdu. Po negocjacjach prowadzonych przez Jean-Marie Leblanc, dyrektora Tour de France, policja zgodziła się ograniczyć najcięższe praktyki, dzięki czemu zawodnicy zgodzili się kontynuować rajd. Wielu zawodników i drużyn zostało wykluczonych i jedynie 111 zawodników ukończyło etap, jadąc bez numerów startowych i w zupełnym spokoju.
W 2000 stało się jasne, że kierownictwo i lekarze drużyny Festina byli odpowiedzialni za doping wśród swoich zawodników. Richard Virenque, czołowy zawodnik Festiny w końcu przyznał się na procesie, po tym jak został wyśmiany za utrzymywanie, że jeśli był pod wpływem narkotyków, to nie był tego do końca świadomy („à l’insu de mon plein gré”)^[5].
Tuż przed Tourem 2003 Hiszpan Jesus Manzano udzielił jednej z hiszpańskich gazet wywiadu, w którym powiedział, że kierownictwo jego drużyny, Kelme zmuszało go do zażywania niedozwolonych substancji w trakcie Vuelta a Espana 2002^[6]. Wyjawił także techniczne szczegóły, w jaki sposób kolarze unikali wykrycia dopingu. Jego „nagrodą” był zakaz startu w Tourze 2004.
Dowodów na istnienie dopingu nie brakowało, jednak w 2004 pojawiły się nowe wiarygodniejsze metody jego wykrywania. W styczniu, Philippe Gaumont zawodnik z drużyny Cofidis powiedział prowadzącym dochodzenie oraz prasie, że sterydy, hormony wzrostu, EPO i amfetamina były epizodem w drużynie^[7].
W tym samym roku Mistrz Świata w Jeździe Indywidualnej na Czas, David Millar został zdyskwalifikowany, gdyż był podejrzanym w sprawie wykrytej przez francuską policję, dotyczącej znalezienia narkotyków i środków dopingujących w siedzibie Cofidisu. Millar przyznał się do stosowania dopingu^[8]. Jego kara została skrócona za to, że pomógł w wykryciu sposobów, którymi kolarze unikają wykrywania dopingu.
Kontrowersje związane z dopingiem nie ominęły również siedmiokrotnego mistrza Lanca Armstronga, jednak nigdy nie było przeciw niemu dowodów. Częściowo podejrzenia rzucił na Armstronga jego kolega z włoskiej drużyny, lekarz Michele Ferrari, który przyznał się do zapisywania dopingu atletom. Pojawiły się również zarzuty mówiące, że Armstrong nie jest w stanie tak jeździć bez dopingu.

Pod koniec sierpnia 2005, miesiąc po tym jak Lance Armstrong odniósł po raz siódmy zwycięstwo, francuska gazeta sportowa L’Equipe twierdziła, że ma niepodważalne dowody na stosowanie przez Armstronga dopingu (EPO) w 1999^[9]. Twierdzenia opierały się na testach starych próbek moczu przeprowadzonych przez Francuskie Laboratorium Narodowe Wykrywające Doping (fr. LNDD) dla celów naukowych. Armstrong zaprzeczył jakoby stosował EPO a kierownictwo wyścigów nie pociągnęło go do odpowiedzialności z powodu braku pewności co do pochodzenia badanej próbki, braku jej duplikatu oraz stosowanych metod badawczych do tak starej próbki. W tym samym roku Armstrong poddany został testowi na obecność hormonu glucocorticosteroid^[10], którego wynik był pozytywny. Armstrong tłumaczył to zewnętrznym stosowaniem maści zawierającej kortyzon na bolące „siodełko” i przedstawił receptę na tę maść. Zawartość wykrytej substancji znacznie przekraczała zawartość stosowaną w maściach.
Najbardziej niepokojącym środkiem dopingującym ostatnich lat jest erytropoetyna (EPO), hormon stymulujące czerwone krwinki. Jest ona łatwo podawalna i praktycznie niewykrywalna po zaledwie kilku dniach choć jej efekty pozostają przez kilka tygodni. EPO jest prawdopodobnie najpopularniejsza i najbardziej uniwersalna wśród zawodników Tour de France a władze zawodów wielokrotnie były krytykowane za brak bardziej zdecydowanych działań. Naukowcy odkryli, że obecnie stosowane metody wykrywania dopingu mogą powodować zafałszowanie wyników.
Obserwatorzy zauważyli, że średnia prędkość z jaką pokonywany jest Tour de France nadal wzrasta, podczas gdy unowocześnienia i ulepszenia w treningu i rowerach mają marginalne znaczenia. Twierdzą, że prędkość rośnie przede wszystkim dzięki dopingowi, który nie jest możliwy do wykrycia obecnie stosowanymi testami antydopingowymi.^{[potrzebne źródło]}

Zmarli

1995 (18 lipca, etap 15): Włoch Fabio Casartelli upadł na zjeździe z Col de Portet d'Aspet przy prędkości 88 km/h. Casartelli, który nie miał założonego kasku, zmarł w drodze do szpitala.
1967 (13 lipca, etap 13): Anglik Tom Simpson zmarł wskutek zawału serca na podjeździe pod Mont Ventoux. W jego krwi znaleziono amfetaminę i alkohol. Jego śmierć wymogła na organizatorach decyzję o rozpoczęciu kontroli antydopingowych.
1935: Hiszpan Francisco Cepeda w trakcie zjazdu z Col du Galibier spadł z roweru uderzając głową o kamień. Po trzech dniach zmarł w szpitalu.
1910: Francuz Adolphe Helière utonął w morzu w trakcie dnia odpoczynku.

Pierwsze trójki

lp	rok	km	Zwycięzca	2. miejsce	3. miejsce	raport
100	2013	3.360	Chris Froome	Nairo Quintana	Joaquim Rodríguez	TdF 2013
99	2012	3.497	Bradley Wiggins	Chris Froome	Vincenzo Nibali	TdF 2012
98	2011	3.430	Cadel Evans	Andy Schleck	Fränk Schleck	TdF 2011
97	2010	3.642	Andy Schleck	Dienis Mieńszow	Samuel Sánchez	TdF 2010
96	2009	3.459	Alberto Contador	Andy Schleck	~~Lance Armstrong~~	TdF 2009
95	2008	3.556	Carlos Sastre	Cadel Evans	Dienis Mieńszow	TdF 2008
94	2007	3.570	Alberto Contador	Cadel Evans	Levi Leipheimer	TdF 2007
93	2006	3.656	Oscar Pereiro	Andreas Klöden	Carlos Sastre	TdF 2006
92	2005	3.607	~~Lance Armstrong~~	Ivan Basso	Jan Ullrich	TdF 2005
91	2004	3.391	~~Lance Armstrong~~	Andreas Klöden	Ivan Basso	TdF 2004
90	2003	3.350	~~Lance Armstrong~~	Jan Ullrich	Aleksandr Winokurow	TdF 2003
89	2002	3.276	~~Lance Armstrong~~	Joseba Beloki	Raimondas Rumšas	TdF 2002
88	2001	3.453	~~Lance Armstrong~~	Jan Ullrich	Joseba Beloki	TdF 2001
87	2000	3.662	~~Lance Armstrong~~	Jan Ullrich	Joseba Beloki	TdF 2000
86	1999	3.870	~~Lance Armstrong~~	Alex Zülle	Fernando Escartín	TdF 1999
85	1998	3.850	Marco Pantani	Jan Ullrich	Bobby Julich	TdF 1998
84	1997	3.950	Jan Ullrich	Richard Virenque	Marco Pantani	TdF 1997
83	1996	3.907	Bjarne Riis^[11]	Jan Ullrich	Richard Virenque	TdF 1996
82	1995	3.653	Miguel Indurain	Alex Zülle	Bjarne Riis	TdF 1995
81	1994	3.978	Miguel Indurain	Pēteris Ugrjumovs	Marco Pantani	TdF 1994
80	1993	3.714	Miguel Indurain	Tony Rominger	Zenon Jaskuła	TdF 1993
79	1992	3.983	Miguel Indurain	Claudio Chiappucci	Gianni Bugno	TdF 1992
78	1991	3.914	Miguel Indurain	Gianni Bugno	Claudio Chiappucci	TdF 1991
77	1990	3.504	Greg LeMond	Claudio Chiappucci	Erik Breukink	TdF 1990
76	1989	3.285	Greg LeMond	Laurent Fignon	Pedro Delgado	TdF 1989
75	1988	3.286	Pedro Delgado	Steven Rooks	Fabio Parra	TdF 1988
74	1987	4.231	Stephen Roche	Pedro Delgado	Jean-François Bernard	TdF 1987
73	1986	4.094	Greg LeMond	Bernard Hinault	Urs Zimmermann	TdF 1986
72	1985	4.109	Bernard Hinault	Greg LeMond	Stephen Roche	TdF 1985
71	1984	4.021	Laurent Fignon	Bernard Hinault	Greg LeMond	TdF 1984
70	1983	3.809	Laurent Fignon	Ángel Arroyo	Peter Winnen	TdF 1983
69	1982	3.507	Bernard Hinault	Joop Zoetemelk	Johan van der Velde	TdF 1982
68	1981	3.753	Bernard Hinault	Lucien Van Impe	Robert Alban	TdF 1981
67	1980	3.842	Joop Zoetemelk	Hennie Kuiper	Raymond Martin	TdF 1980
66	1979	3.765	Bernard Hinault	Joop Zoetemelk	Joaquim Agostinho	TdF 1979
65	1978	3.908	Bernard Hinault	Joop Zoetemelk	Joaquim Agostinho	TdF 1978
64	1977	4.096	Bernard Thévenet	Hennie Kuiper	Lucien Van Impe	TdF 1977
63	1976	4.017	Lucien Van Impe	Joop Zoetemelk	Raymond Poulidor	TdF 1976
62	1975	4.000	Bernard Thévenet	Eddy Merckx	Lucien Van Impe	TdF 1975
61	1974	4.098	Eddy Merckx	Raymond Poulidor	Vicente López Carril	TdF 1974
60	1973	4.090	Luis Ocaña	Bernard Thévenet	José Manuel Fuente	TdF 1973
59	1972	3.846	Eddy Merckx	Felice Gimondi	Raymond Poulidor	TdF 1972
58	1971	3.608	Eddy Merckx	Joop Zoetemelk	Lucien Van Impe	TdF 1971
57	1970	4.254	Eddy Merckx	Joop Zoetemelk	Gösta Pettersson	TdF 1970
56	1969	4.117	Eddy Merckx	Roger Pingeon	Raymond Poulidor	TdF 1969
55	1968	4.492	Jan Janssen	Herman Van Springel	Ferdinand Bracke	TdF 1968
54	1967	4.758	Roger Pingeon	Julio Jiménez	Franco Balmamion	TdF 1967
53	1966	4.322	Lucien Aimar	Jan Janssen	Raymond Poulidor	TdF 1966
52	1965	4.177	Felice Gimondi	Raymond Poulidor	Gianni Motta	TdF 1965
51	1964	4.504	Jacques Anquetil	Raymond Poulidor	Federico Bahamontes	TdF 1964
50	1963	4.137	Jacques Anquetil	Federico Bahamontes	José Pérez Francés	TdF 1963
49	1962	4.274	Jacques Anquetil	Jef Planckaert	Raymond Poulidor	TdF 1962
48	1961	4.397	Jacques Anquetil	Guido Carlesi	Charly Gaul	TdF 1961
47	1960	4.173	Gastone Nencini	Graziano Battistini	Jan Adriaensens	TdF 1960
46	1959	4.391	Federico Bahamontes	Henry Anglade	Jacques Anquetil	TdF 1959
45	1958	4.319	Charly Gaul	Vito Favero	Raphaël Geminiani	TdF 1958
44	1957	4.665	Jacques Anquetil	Marcel Janssens	Adolf Christian	TdF 1957
43	1956	4.498	Roger Walkowiak	Gilbert Bauvin	Jan Adriaensens	TdF 1956
42	1955	4.495	Louison Bobet	Jean Brankart	Charly Gaul	TdF 1955
41	1954	4.656	Louison Bobet	Ferdi Kübler	Fritz Schär	TdF 1954
40	1953	4.476	Louison Bobet	Jean Malléjac	Giancarlo Astrua	TdF 1953
39	1952	4.898	Fausto Coppi	Stan Ockers	Bernardo Ruiz	TdF 1952
38	1951	4.690	Hugo Koblet	Raphaël Géminiani	Lucien Lazaridès	TdF 1951
37	1950	4.773	Ferdi Kübler	Stan Ockers	Louison Bobet	TdF 1950
36	1949	4.808	Fausto Coppi	Gino Bartali	Jacques Marinelli	TdF 1949
35	1948	4.922	Gino Bartali	Albéric Schotte	Guy Lapebie	TdF 1948
34	1947	4.640	Jean Robic	Édouard Fachleitner	Pierre Brambilla	TdF 1947
Nie rozgrywano z powodu II wojny światowej
33	1939	4.224	Sylvère Maes	René Vietto	Lucien Vlaemynck	TdF 1939
32	1938	4.687	Gino Bartali	Félicien Vervaecke	Victor Cosson	TdF 1938
31	1937	4.415	Roger Lapébie	Mario Vicini	Leo Amberg	TdF 1937
30	1936	4.418	Sylvère Maes	Antonin Magne	Félicien Vervaecke	TdF 1936
29	1935	4.338	Romain Maes	Ambrogio Morelli	Félicien Vervaecke	TdF 1935
28	1934	4.470	Antonin Magne	Giuseppe Martano	Roger Lapébie	TdF 1934
27	1933	4.395	Georges Speicher	Learco Guerra	Giuseppe Martano	TdF 1933
26	1932	4.479	André Leducq	Kurt Stöpel	Francesco Camusso	TdF 1932
25	1931	5.091	Antonin Magne	Jef Demuysere	Antonio Pesenti	TdF 1931
24	1930	4.822	André Leducq	Learco Guerra	Antonin Magne	TdF 1930
23	1929	5.257	Maurice Dewaele	Giuseppe Pancera	Jef Demuysere	TdF 1929
22	1928	5.476	Nicolas Frantz	André Leducq	Maurice Dewaele	TdF 1928
21	1927	5.340	Nicolas Frantz	Maurice Dewaele	Lucien Vervaecke	TdF 1927
20	1926	5.745	Lucien Buysse	Nicolas Frantz	Bartolomeo Aimo	TdF 1926
19	1925	5.440	Ottavio Bottecchia	Lucien Buysse	Bartolomeo Aimo	TdF 1925
18	1924	5.425	Ottavio Bottecchia	Nicolas Frantz	Lucien Buysse	TdF 1924
17	1923	5.386	Henri Pélissier	Ottavio Bottecchia	Romain Bellenger	TdF 1923
16	1922	5.375	Firmin Lambot	Jean Alavoine	Félix Seller	TdF 1922
15	1921	5.485	Léon Scieur	Hector Heusghem	Honoré Barthélémy	TdF 1921
14	1920	5.503	Philippe Thys	Hector Heusghem	Firmin Lambot	TdF 1920
13	1919	5.560	Firmin Lambot	Jean Alavoine	Eugène Christophe	TdF 1919
Nie rozgrywano z powodu I wojny światowej
12	1914	5.380	Philippe Thys	Henri Pélissier	Jean Alavoine	TdF 1914
11	1913	5.287	Philippe Thys	Gustave Garrigou	Marcel Buysse	TdF 1913
10	1912	5.289	Odile Defraye	Eugène Christophe	Gustave Garrigou	TdF 1912
09	1911	5.343	Gustave Garrigou	Paul Duboc	Émile Georget	TdF 1911
08	1910	4.734	Octave Lapize	François Faber	Gustave Garrigou	TdF 1910
07	1909	4.497	François Faber	Gustave Garrigou	Jean Alavoine	TdF 1909
06	1908	4.488	Lucien Petit-Breton	François Faber	Georges Passerieu	TdF 1908
05	1907	4.488	Lucien Petit-Breton	Gustave Garrigou	Émile Georget	TdF 1907
04	1906	4.545	René Pottier	Georges Passerieu	Louis Trousselier	TdF 1906
03	1905	2.994	Louis Trousselier	Hyppolite Aucouturier	Jean-Baptiste Dortignacq	TdF 1905
02	1904	2.428	Henri Cornet	Jean-Baptiste Dortignacq	Alois Catteau	TdF 1904
01	1903	2.428	Maurice Garin	Lucien Pothier	Fernand Augereau	TdF 1903

Koszulki

Podczas wyścigu prowadzone są różne klasyfikacje zawodników, najlepszy kolarz w danej kategorii otrzymuje koszulkę jej lidera, w której kontynuuje wyścig na następnym etapie. Te koszulki to:

Le maillot jaune

Żółta koszulka (Le maillot jaune), zakładana przez lidera klasyfikacji generalnej, jest najcenniejsza. Jest przyznawana w oparciu o zsumowane czasy zawodnika ze wszystkich etapów. Zawodnik z najmniejszym czasem jest liderem. Desgrange utworzył ją w 1919, gdyż chciał, aby lider wyróżniał się w peletonie. Wybrano żółty kolor koszulki, gdyż strony jego gazety L’Auto były właśnie żółte. Do klasyfikacji są także przyznawane tzw. bonusowe sekundy, odejmowane od czasu trzech najlepszych zawodników na metach etapów, bądź na premiach lotnych, na trasie etapów. W 2005, za podium etapów odejmowano kolejno: 20, 12 i 8 sekund, zaś za trzy czołowe miejsca na premiach lotnych: 6, 4 i 2 sekundy. Od TdF w roku 2008 bonifikaty zostały zlikwidowane.
Zielona koszulka (Le maillot vert) to koszulka sprinterów. Jedzie w niej lider klasyfikacji punktowej. Na końcu każdego etapu przyznawane są punkty za dojechanie na metę na czołowych pozycjach. W zależności od etapu, ich zwycięzcy otrzymują różną liczbę punktów. I tak na przykład – zwycięzca etapu płaskiego – 35 punktów, pagórkowatego – 25 punktów, górskiego – 20 punktów, a jazdy na czas – 15 punktów. Punkty są przyznawane także za wcześniej wspomniane lotne premie – podobnie jak sekundy – 6 punktów dla zwycięzcy, 4 dla drugiego i 2 punkty dla trzeciego zawodnika. Pierwszym zwycięzcą klasyfikacji punktowej był, w 1953 roku, Szwajcar, Fritz Schaer. Najczęściej zaś z zielonym trykotem do domu wracał Niemiec, Erik Zabel – sześć zwycięstw z rzędu (1996 – 2001)
W białej koszulce w czerwone grochy (Le maillot à pois rouges lub Polka dot jersey), jedzie najlepszy kolarz w klasyfikacji górskiej (tzw. góral). Podczas etapów górskich na trasie znajdują się premie górskie, skategoryzowane od kategorii pierwszej (trudne podjazdy) do czwartej (najłatwiejsze). Jest także piąta, specjalna kategoria, z najtrudniejszymi podjazdami wyścigu (tzw. hors category – HC). Dla porównania – zwycięzca premii górskiej czwartej kategorii otrzymuje 3 punkty, zaś zwycięzca premii hors category – 20 punktów. W roku 2006 wprowadzono nowy punkt do regulaminu: ostatnia górska premia kategorii pierwszej lub hc jest punktowana podwójnie.
Klasyfikacja została dodana do wyścigu w 1933. Sama koszulka jest noszona przez kolarzy od 1975 roku. Rekordzistą zwycięstw w niej jest Francuz Richard Virenque, który wygrywał siedmiokrotnie (1994 – 1997, 1999, 2003 – 2004). Po sześć zwycięstw mają na swoim koncie Hiszpan Federico Bahamontes i Belg Lucien Van Impe.

Biała koszulka (Le maillot blanc) jest własnością najlepszego młodzieżowca (kolarza do lat 25), na podstawie czasów z klasyfikacji generalnej. Wprowadzono ją w 1978. Najwięcej razy (3 z rzędu) zdobywał ją Jan Ullrich.
Istnieją także dwie mniej prestiżowe klasyfikacje, bez własnych koszulek. Pierwsza z nich to klasyfikacja aktywnych. Po każdym etapie komisja sędziowska wybiera kolarza, który na jego trasie był najaktywniejszy. W nagrodę kolarz na następny etap wyrusza z czerwonym numerem startowym. W historii prowadzono także klasyfikację generalną na najaktywniejszego, lecz od 2004 roku najaktywniejszy kolarz całego Touru nie jest wyłaniany. Druga z klasyfikacji to klasyfikacja drużynowa, ustalana na podstawie sumy czasów trzech najlepszych zawodników z każdego zespołu.
Na koniec każdego etapu liderzy danej kategorii są oficjalnie dekorowani poszczególnymi koszulkami.

Zwycięzcy klasyfikacji pobocznych

lp	rok	klasyfikacja punktowa	klasyfikacja górska	klasyfikacja młodzieżowa	klasyfikacja drużynowa
100	2013	Peter Sagan Słowacja	Nairo Quintana Kolumbia	Nairo Quintana Kolumbia	Team CSC Saxo Bank Dania
99	2012	Peter Sagan Słowacja	Thomas Voeckler Francja	Tejay van Garderen Stany Zjednoczone	RadioShack-Nissan-Trek Luksemburg
98	2011	Mark Cavendish Wielka Brytania	Samuel Sánchez Hiszpania	Pierre Rolland Francja	Garmin-Cervélo Stany Zjednoczone
97	2010	Alessandro Petacchi Włochy	Anthony Charteau Francja	Andy Schleck Luksemburg	Team RadioShack Stany Zjednoczone
96	2009	Thor Hushovd Norwegia	Franco Pellizotti Włochy	Andy Schleck Luksemburg	Astana Kazachstan
95	2008	Óscar Freire Hiszpania	Bernhard Kohl Austria	Andy Schleck Luksemburg	Team CSC Saxo Bank Dania
94	2007	Tom Boonen Belgia	Mauricio Soler Kolumbia	Alberto Contador Hiszpania	Discovery Channel Stany Zjednoczone
93	2006	Robbie McEwen Australia	Michael Rasmussen Dania	Damiano Cunego Włochy	T-Mobile Team Niemcy
92	2005	Thor Hushovd Norwegia	Michael Rasmussen Dania	Jarosław Popowycz Ukraina	Discovery Channel Stany Zjednoczone
91	2004	Robbie McEwen Australia	Richard Virenque Francja	Władimir Karpiec Rosja	T-Mobile Team Niemcy
90	2003	Baden Cooke Australia	Richard Virenque Francja	Dienis Mieńszow Rosja	Team CSC Dania
89	2002	Robbie McEwen Australia	Laurent Jalabert Francja	Ivan Basso Włochy	ONCE - Eroski Hiszpania
88	2001	Erik Zabel Niemcy	Laurent Jalabert Francja	Óscar Sevilla Hiszpania	Kelme Hiszpania
87	2000	Erik Zabel Niemcy	Santiago Botero Kolumbia	Francisco Mancebo Hiszpania	Kelme Hiszpania
86	1999	Erik Zabel Niemcy	Richard Virenque Francja	Benoit Salmon Francja	Banesto Hiszpania
85	1998	Erik Zabel Niemcy	Christophe Rinero Francja	Jan Ullrich Niemcy	Cofidis Francja
84	1997	Erik Zabel Niemcy	Richard Virenque Francja	Jan Ullrich Niemcy	Telekom Niemcy
83	1996	Erik Zabel^[12] Niemcy	Richard Virenque Francja	Jan Ullrich Niemcy	Festina Hiszpania
82	1995	Laurent Jalabert Francja	Richard Virenque Francja	Marco Pantani Włochy	ONCE Hiszpania
81	1994	Dżamolidin Abdużaparow Uzbekistan	Richard Virenque Francja	Marco Pantani Włochy	Festina Hiszpania
80	1993	Dżamolidin Abdużaparow Uzbekistan	Tony Rominger Szwajcaria	Antonio Martin Hiszpania	Carrera Włochy
79	1992	Laurent Jalabert Francja	Claudio Chiappucci Włochy	Eddy Bouwmans Holandia	Carrera Włochy
78	1991	Dżamolidin Abdużaparow Uzbekistan	Claudio Chiappucci Włochy	Alvaro Mejia Kolumbia	Banesto Hiszpania
77	1990	Olaf Ludwig Niemcy	Thierry Claveryolat Francja	Gilles Delion Francja	Z Francja
76	1989	Sean Kelly Irlandia	Gert-Jan Theunisse Holandia	Fabrice Philipot Francja	PDM Holandia
75	1988	Eddy Planckaert Belgia	Steven Rooks Holandia	Erik Breukink Holandia	PDM Holandia
74	1987	Jean-Paul Van Poppel Holandia	Luis Herrera Kolumbia	Raúl Alcalá Meksyk	Systeme U Francja
73	1986	Eric Vanderaerden Belgia	Bernard Hinault Francja	Andrew Hampsten Stany Zjednoczone	La Vie Claire Francja
72	1985	Sean Kelly Irlandia	Luis Herrera Kolumbia	Fabio Parra Kolumbia	La Vie Claire Francja
71	1984	Frank Hoste Belgia	Robert Millar Wielka Brytania	Greg LeMond Stany Zjednoczone	Renault Francja
70	1983	Sean Kelly Irlandia	Lucien Van Impe Belgia	Laurent Fignon Francja	TI - Raleigh Holandia
69	1982	Sean Kelly Irlandia	Bernard Vallet Francja	Phil Anderson Australia	Coop-Mercier Francja
68	1981	Freddy Maertens Belgia	Lucien Van Impe Belgia	Peter Winnen Holandia	Peugeot Francja
67	1980	Rudy Pevenage Belgia	Raymond Martin Francja	Johan Van de Velde Holandia	Miko-Mercier Francja
66	1979	Bernard Hinault Francja	Giovanni Battaglin Włochy	Jean-René Bernaudeau Francja	Renault Francja
65	1978	Freddy Maertens Belgia	Mariano Martinez Francja	Henk Lubberding Holandia	Miko-Mercier Francja
64	1977	Jacques Esclassan Francja	Lucien Van Impe Belgia	Dietrich Thurau Niemcy	TI - Raleigh Holandia
63	1976	Freddy Maertens Belgia	Giancarlo Bellini Włochy	Enrique Martinez-Heredia Hiszpania	KAS Hiszpania
62	1975	Rik Van Linden Belgia	Lucien Van Impe Belgia	Francesco Moser Włochy	GAN-Mercier Francja
61	1974	Patrick Sercu Belgia	Domingo Perurena Hiszpania		KAS Hiszpania
60	1973	Herman Van Springel Belgia	Pedro Torres Hiszpania		BIC Francja
59	1972	Eddy Merckx Belgia	Lucien Van Impe Belgia		GAN-Mercier Francja
58	1971	Eddy Merckx Belgia	Lucien Van Impe Belgia		BIC Francja
57	1970	Walter Godefroot Belgia	Eddy Merckx Belgia		Salvarani Włochy
56	1969	Eddy Merckx Belgia	Eddy Merckx Belgia		Faema Belgia
55	1968	Franco Bitossi Włochy	Aurelio Gonzalez Hiszpania		Hiszpania
54	1967	Jan Janssen Holandia	Julio Jiménez Hiszpania		Francja
53	1966	Willy Planckaert Belgia	Julio Jiménez Hiszpania		KAS Hiszpania
52	1965	Jan Janssen Holandia	Julio Jiménez Hiszpania		KAS Hiszpania
51	1964	Jan Janssen Holandia	Federico Bahamontes Hiszpania		Pelforth-Sauvage Holandia
50	1963	Rik Van Looy Belgia	Federico Bahamontes Hiszpania		Saint Raphael-Geminiani Francja
49	1962	Rudi Altig Niemcy	Federico Bahamontes Hiszpania		Heylett - Saint Raphael Francja
48	1961	André Darrigade Francja	Imerio Massignan Włochy		Francja
47	1960	Jean Graczyk Francja	Imerio Massignan Włochy		Francja
46	1959	André Darrigade Francja	Federico Bahamontes Hiszpania		Belgia
45	1958	Jean Graczyk Francja	Federico Bahamontes Hiszpania		Belgia
44	1957	Jean Forestier Francja	Gastone Nencini Włochy		Francja
43	1956	Stan Ockers Belgia	Charly Gaul Luksemburg		Belgia
42	1955	Stan Ockers Belgia	Charly Gaul Luksemburg		Francja
41	1954	Ferdi Kübler Szwajcaria	Federico Bahamontes Hiszpania		Szwajcaria
40	1953	Fritz Schaer Szwajcaria	Jesús Loroño Hiszpania		Holandia
39	1952		Fausto Coppi Włochy		Włochy
38	1951		Raphäel Geminiani Francja		Francja
37	1950		Louison Bobet Francja		Belgia
36	1949		Fausto Coppi Włochy		Włochy
35	1948		Gino Bartali Włochy		Belgia
34	1947		Pierre Brambilla Włochy		Włochy
**	***		*****		***
33	1939		Sylvére Maes Francja		Belgia
32	1938		Gino Bartali Włochy		Belgia
31	1937		Félicien Vervaecke Belgia		Francja
30	1936		Julián Berrendero Hiszpania		Belgia
29	1935		Félicien Vervaecke Włochy		Belgia
28	1934		René Vietto Francja		Belgia
27	1933		Vicente Trueba Hiszpania		Francja
26	1932				Włochy
25	1931				Belgia
24	1930				Francja

Gratyfikacje

450 000€: zwycięzca wyścigu (żółta koszulka)
25 000€: zwycięzca klasyfikacji sprinterskiej (zielona koszulka) i klasyfikacji górskiej (koszulka w grochy)
20 000€: zwycięzca klasyfikacji młodzieżowej (biała koszulka)
50 000€: zwycięstwo w klasyfikacji drużynowej
8 000€: zwycięstwo etapowe
10 000€: zwycięstwo w czasówce drużynowej
800€: zwycięstwo na premii sprinterskiej
350€: dzień jazdy w żółtej koszulce
300€: dzień jazdy w koszulkach: zielonej, białej i białej w czerwone grochy

Etapy

Płaskie

Najsłynniejszym płaskim etapem Tour de France jest etap z metą na Polach Elizejskich (Champs-Élysées) w Paryżu. Od 1975 kończy on trzytygodniową rywalizację, jest on wg przepisów normalnym etapem, liczy mniej więcej 170 km. Ostatnie 20 km takiego etapu składa się z okrążeń na bruku Pól Elizejskich (jednak znacznie łatwiejszego niż bruk z Paryż-Roubaix). Najczęściej bywa on etapem przyjaźni, przeznaczonym dla sprinterów, gdyż czołówka klasyfikacji generalnej jest już ustalona. Bywały jednak wyjątki od tej zasady. W 1987 przed etapem na Polach Elizejskich liderem był Stephen Roche z 40-sekundową przewagą nad Pedro Delgado. Delgado zaatakował na trasie ostatniego etapu, licząc na odzyskanie zwycięstwa ostatniego dnia (ostatecznie jednak, peleton dogonił go i Roche wygrał Tour).
W 1989 etap do Paryża był 24-kilometrową czasówką. Dzięki świetnej postawie i zwycięstwu na niej, Greg LeMond został zwycięzcą całego Tour de France z przewagą zaledwie 8 sekund nad poprzednim liderem – Laurentem Fignonem.
Także etapy pierwszego tygodnia są najczęściej płaskie.

Wyścig na Champs-Élysées w Paryżu

Górskie

Pierwszym podjazdem w historii Tour de France był w 1903 Col de la République w Masywie Centralnym, lecz pierwszym szczytem ponad 1000 m był w 1905 Ballon d'Alsace (Balon Alzacki) w Wogezach. Od tego czasu na Ballon d'Alsace wspinano się 24-krotnie (ostatni raz 10 lipca 2005, w stulecie pierwszej wspinaczki na szczyt) z czego czterokrotnie umieszczano tam metę etapów. pierwszym Tourem w którym umieszczono mety etapów na szczytach przełęczy/gór była edycja z 1952 r. Mety były na Alpe d’Huez, Sestrières, i Puy-de-Dôme wszystkie trzy wygrał Fausto Coppi
Inne najsłynniejsze podjazdy Tour de France to:

Alpy
- Col du Galibier (2642 m) – pierwszy raz pokonywany w 1911, ostatnio w 2011 (premię górską i etap wygrał tam Andy Schleck) 2005 Aleksandr Winokurow), 2003 (Stefano Garzelli) i 2002 (Santiago Botero). Często pojawia się na etapach do L'Alpe d'Huez
- Col du Télégraphe (1566 m) – pierwszy raz pokonywany w 1911, ostatnio w 2005 (Santiago Botero) i 2003 (Pierrick Fédrigo). Prowadzi z niego droga na Col du Galibier, dlatego zazwyczaj pojawia się na etapach razem z nim.
- Col de l’Iseran (2770 m) – najwyższa przełęcz na trasie wyścigu i najwyższa przełęcz w Alpach. Pierwszy raz pokonana w 1938, ostatnio w 2007 (Jarosław Popowycz). W 1996 trasa wyścigu miała biec również przez tę przełęcz, jednak z powodu złej pogody etap został skrócony.
- Col d'Izoard (2361 m) – pierwszy raz w 1922, ostatnio w 2003 (Aitor Garmendia) i 2000 (Santiago Botero)
- Col du Glandon (1924 m) – pierwszy raz w 1947, ostatnio w 2004 (Gilberto Simoni) i 2001 (Laurent Roux)
- Mont Ventoux (1912 m) – pierwszy raz w 1951, ostatnio meta w 2009 (Juan Manuel Garate)
- L'Alpe d'Huez (1860 m) – pierwszy raz w 1952 Fausto Coppi, ostatnio meta w 2011 (Pierre Rolland) 2008 (Carlos Sastre), 2006 (Frank Schleck) wcześniej czasówki w 2004 (Lance Armstrong), 2003 (Iban Mayo) i 2001 (Lance Armstrong)

Pireneje
- Col d'Aspin (1489 m) – pierwszy raz w 1910, ostatnio w 2004 (Michael Rasmussen), 2003 (Sylvain Chavanel) i 2001 (Bobby Julich)
- Col d'Aubisque (1709 m) – pierwszy raz w 1910, ostatnio w 2005 (Cadel Evans), 2002 (Laurent Jalabert) i 2000 (Javier Ochoa)
- Col du Tourmalet (2115 m) – pierwszy raz w 1910, ostatnio w 2010 (Andy Schleck)2003 (Sylvain Chavanel), 2002 (Lance Armstrong), 2001 (Sven Montgomery)
- Luz Ardiden (1720 m) – pierwszy raz w 1985, ostatnio w 2011 (Samuel Sánchez) 2003 (Lance Armstrong) i 2001 (Roberto Laiseka)
- Plateau de Beille (1760 m) – pierwszy raz w 1998, ostatnio w 2011 (Jelle Vanendert) 2007 (Alberto Contador)2004 (Lance Armstrong)2002 (Lance Armstrong)1998 (Marco Pantani)

Za granicą

Wiele etapów rozgrywanych jest za granicą (w Niemczech, Beneluksie, Szwajcarii, Hiszpanii, Andorze, Wielkiej Brytanii, Monako, Irlandii i we Włoszech). W planach jest także rozpoczęcie Touru od etapu w Nowym Jorku lub jednej z francuskich kolonii zamorskich. Na razie jednak organizatorzy odkładają te plany z powodów logistycznych.
Miejsca startów wyścigu poza Francją:

rok	miasto	kraj
1954	Amsterdam	Holandia
1958	Bruksela	Belgia
1965	Kolonia	Niemcy
1973	Scheveningen	Holandia
1975	Charleroi	Belgia
1978	Lejda	Holandia
1980	Frankfurt	Niemcy
1982	Bazylea	Szwajcaria
1987	Berlin	Niemcy
1989	Luksemburg	Luksemburg
1992	San Sebastian	Hiszpania
1996	's-Hertogenbosch	Holandia
1998	Dublin	Irlandia
2002	Luksemburg	Luksemburg
2004	Liège	Belgia
2006	Esch-sur-Alzette	Luksemburg
2006	Huy	Belgia
2007	Londyn	Wielka Brytania
2009	Monako	Monako
2010	Rotterdam	Holandia
2012	Liège	Belgia

Najczęściej zagraniczne etapy kończono w:

Genewie – 10-krotnie
Brukseli – 9-krotnie
Liège – 9-krotnie
Luksemburgu – 7-krotnie
Charleroi – 6-krotnie
Forest-Vorst – 6-krotnie
Monako – 6-krotnie
Lozannie – 5-krotnie
Fryburgu – 4-krotnie
Jambes – 4-krotnie
Namur – 4-krotnie
Sestriere – 4-krotnie

Terminologia

Flamme rouge

Większość terminów używanych w Tour de France jest także używana w innych wyścigach kolarskich. Istnieje jednak kilka wyrażeń specyficznych dla Touru.

course – cała kolumna wyścigu od tête de la course (grupa prowadząca) do arriere de la course (grupa zamykająca stawkę)
hors catégorie – góra „ponad kategorią”, niesamowicie trudna do pokonania
flamme rouge – trójkątna, czerwona chorągiewka wisząca w centrum łuku reklamowego na kilometr przed metą – w slangu kolarskim oznacza po prostu kilometr do mety
lanterne rouge – czerwona latarnia – określenie dla ostatniego kolarza w klasyfikacji generalnej
tifosi – włoscy fani
voiture balai – samochód sędziowski, który jedzie na końcu wyścigu i zbiera z trasy kolarzy, którzy nie są w stanie jechać dalej, bądź mają zbyt dużą stratę do peletonu. W Polsce odpowiednikiem jest tzw. trupiara.

Przeciętny uczestnik

Każdy zawodnik startujący w Tour de France musi mieć świetne warunki i być świetnie przygotowanym. Najlepiej pokazuje to analiza zawodników z Tour de France 2005:

Najwyższy zawodnik – Johan Vansummeren – 1,98 m
Najniższy zawodnik – Samuel Dumoulin – 1,58 m
Najcięższy zawodnik – Magnus Bäckstedt – 95 kg
Najlżejszy zawodnik – Leonardo Piepoli – 57 kg
Najniższe tętno w spoczynku – Chris Horner i Laurent Lefevre – 35 uderzeń na minutę
„Przeciętny” kolarz wyścigu 2005 miał 1,79 m wzrostu, ważył 71 kg, a jego tętno w spoczynku wynosiło 50 uderzeń na minutę.

Rekordy

Zwycięstwa

5. Jacques Anquetil Francja 1957 i od 1961 do 1964
5. Eddy Merckx Belgia od 1969 do 1972 i w 1974
5. Bernard Hinault Francja 1978, 1979, 1981, 1982 oraz 1985
5. Miguel Indurain Hiszpania od 1991 do 1995

Drugie miejsca

Dni w koszulce lidera

Najlepszy góral

7. Richard Virenque Francja od 1994 do 1997, 1999, 2003 i 2004
6. Federico Bahamontes Hiszpania 1954, 1958, 1959 i od 1962 do 1964
6. Lucien Van Impe Belgia 1971, 1972, 1975, 1977, 1981 i 1983

Najlepszy sprinter

6. Erik Zabel Niemcy od 1996 do 2001
4. Sean Kelly Irlandia 1982, 1983, 1985 i 1989
3. Jan Janssen Holandia 1964, 1965 i 1967
3. Eddy Merckx Belgia 1969, 1971 i 1972
3. Freddy Maertens Belgia 1976, 1978 i 1981
3. Dżamolidin Abdużaparow Uzbekistan 1991, 1993 i 1994

Zwycięstwa etapowe

Zwycięstwa etapowe w jednym Tourze

8. Eddy Merckx Belgia w 1970 i 1974
8. Charles Pélissier Francja w 1930
8. Freddy Maertens Belgia w 1976

Zwycięstwa etapowe – kraje

690. Francja
467. Belgia
257. Włochy
167. Holandia
123. Hiszpania

Najwięcej startów

tourde france

Tuesday 13 May 2014

Tour de france HISTORIE